Sunday, March 10, 2024

Era of AI and Challenging Time for the World.!

 


Era of AI and challenging time for the world.!


By.. Engr. Raza Ali Sanjrani 


This is hard time, fast time or a time which is borderless. There's no any relative of time in universe despite space since big bang, relativity defined time but for that it's mandatory to make strong relationship with mathematics and physics. Since industrial revolution there's no any constant shape of world yet, on an interval of time changes in the skeleton of world have been occuring since long. Industrial Revolution enhanced economical energy by establishment global links between global states and global market. Industries can only be run through mechanical energy, electrical energy and thermodynamics somehow by the use of manpower in 20th century, this system changed the scenario of world order then on the global level global market occupied big space through production and profit. This is an era of AI, where technology is key component to preform entire tasks related with all fields. In back 19th and 20th century industries not only require energy for the efficiency of engines but there were a lot of manpower was also key need. In 21st century AI is not going slow but day by day it covering the world with new innovative and technical ideas. AI slows down the manpower and enhanced the automatic efficiency of machines for work better without taking a cup of tea. AI is what? a postmodern thought in computer generation having capability to understand languages of all fields even now it has learned that how can be relate with human behavior also. Behind this revolution there's many efforts of human mind are involved without human mind instructions computer can never understand engineering, medical, sociology or politics etc. Computer has its own languages based upon binary relations from C++ to Python etc, through these languages it takes human instructions in understandable condition. This is philosophy behind it, by using this philosophy engineers are busy to design AI based circuits which will perform automatic tasks . Artificial Intelligence is became global slogan now, it taking world more close to technical pathways. Now World is moving towards sustainability by using technical and eco friendly concepts but achieving targets without loss is impossible in nowadays. Let's discuss that what will be the big impact of AI on the world in positive and negative sense? AI will reduce time, enhance efficiency, makes work more flexible, economical stability, reduce HR in industries and institutes. Reduction of human resources (HR) will be the big negative impact for those countries where GDP is not flexible for years and there's no any other alternative for humans that they can survive thier lives with modern era lifestyle. It's very dangerous when market will announce that no need of employees, then a big jobless class will takes place in the world how they survive themselves in 21st century this is will be another key challenge! AI will give rest to humans physically but mentally they can never sleep for nights and days even without having any single task. When capitalism will totally relay on AI and at the place of HR AI will takes place then once again an economic collapse can regenerate and lead to enhance conflict between communism and capitalism. A "Jobless Class" scenario will create an economy gap between public and state specially in third world countries. AI has more accuracy and efficiency than manual work in industrial, agricultural, social, biological, pharmaceutical and technical or any other sector. This is a time of skills who have skills can survive while without skills it's hard to stay in this era, but area of AI is wide that's why development of artificial skills through artificial intelligence can discard skills order once again. AI is good for entire world in regards efficiency, accuracy, time, cost and human management while it will create psychological disorder in third world countries where a big population relay on manual work, having no any other alternative for economical development, literacy rate is below average, lack of basic aminities, supremacy of external pressure, politicians and local feudals on thier natural resources. ChatGPT is recent discovery in AI, it's like a search engine and problem solver working at great rate in nowadays while it reduced working rate of those who thinks and then create a task for clients as per need. In the era of AI a key challenge will emerge soon in the world which is a "jobless class", let's see how nations will face this challenging time.

Monday, December 7, 2020

ڪلچر ۽ درد جو ساگر

ڪلچر ۽ درد جو ساگر


رضاعلي سنجراڻي


ثقافت جيڪا سماج جي شعوري توڙي طبعي اڏاوت م اھم ڪردار ادا ڪري ٿي، ثقافت جيڪا قومن م روح ڦوڪي ٿي اھڙو روح جيڪو ڪڏھن به ناھي مرندو جيڪو ھميشہ مساوات ۽ محبت جي تلاش م ھوندو آھي  ۽ ثقافت جنھن جي لحاظ کان تھذيب جي تانبوري م محبت جا سُر ھوائن کي حقيقي سرور بخشن ٿا جيڪي ھوائون وطن جي ھر شھر کي پنھنجي منفرد سڳنڌ سان خوشبودار بڻائي ڇڏينديون آهن ۽ انھن عظيم فضائن جا جھوٽا ڪنھن ڪنھن قوم جو ورثو بڻجندا آهن. اسان جيڪڏهن پنھجي عظيم ثقافت کي تاريخ جي تارازي م تورينداسين ته اسان ھڪ بيحد وزنائتي ۽ اثرائتي ثقافت جي نتيجي تائين آساني سان پھچي وينداسين پر ھيل جڏھن اسان ارضيات ء جاگرافي کان ويندي دماغن جي حدود م گھلندڙ سوچن جي فضائن طرف نھارينداسون ته محسوس ٿيندو اسان تاريخ جي ڪنھن وڏي بليڪ ھول طرف گامزن آھيون جنھن ظاھري جبر ذريعي اسان جي معدني وسيلن کان ويندي اسان پنھنجي مصنوعي زور ذريعي پنھنجي شعور کي به زمان جي زندان م قيد ڪري ڇڏيو آھي تڏھن ته اسان وٽ ھاڻي باقي وڃي وقت جي جابر طاقتن جي پيرن م پاتل پازيب جي ڇمڪار تي جسماني رقص بچيو آهي باقي روحن جا رقص ، ذھني تندرستي ۽ شعوري ھوائن جھڙا ناياب معدنيات اسانجي ڌرتيءَ جي پيٽ مان الوپ ٿي چڪا آھن. ياد رهي ته شعوري فقدان ۽ ان تصوراتي غلاميءَ واري ناچ ھيٺ نه ڪنھن اپسرا جي پيرن م پاتل ڇير جي ڇمڪار وڻندڙ ھوندي آھي نه ئي ڪنھن ڪنواري جسم جو رستن تي رقص سٺو لڳندو آهي اھو عمل فقط انھن روحن لاءِ نجات جو رستو ھوندو آھي جيڪي جسمن جي دوزخ م سڙي رھيا ھوندا آھن پر محبت جي مڌ م حقيقت جي سڳنڌ تڏھن ئي محسوس ٿيندي آهي جڏھن وطن جي وسيع ميدانن کي ذھني، شعوري ۽ جسماني آزادي جي چمڪندڙ سج جا ڪرڻا اچي چميون ڏيندا آهن تڏھن ئي روحن جو ميلاپ ڌرتيءَ کي بھشت جھڙو بڻائي ٿو ڇڏي باقي شعوري ۽ ذھني فقدان ھيٺ رستن تي ڪنھن اپسرا جو رقص ڪلچر سان غداريءَ آھي. وقت حاضر م اسانجي قوم جي قيادت اھي ذھن ڪري رھيا آھن جن کي نه ارضيات جي ڪا خبر آهي نه ئي وطن جي جاگرافيءَ جي باري م ڪا ڄاڻ آهي بس پنھنجي انفرادي معاشي چارٽ م مثبت ترميم ڪري اھي اقتدار جي ڪرسيءَ سان چنبڙيا پيا آهن، توڙي جو جيڪي پنھنجي مختصر تاريخ م متغير نظريات جي گرد اسريا آھن جيڪي وڏن ميڙاڪن ۾ ثقافتي لباس اوڍيندي به شرمائيندا آھن ڇو جو اھي ثقافت واري موضوع کان بي خبر ھوندا آھن انھن ڪڏھن سوشل سائنس جا ڪتاب پڙھيا ھجن جو انھن کي ڪلچر جو ڪو قدر ٿئي ۽ ڪلچر بابت ڪا خبر ھجي پر اھي ماڻھن جي مھڻن ۽ رسمي دوستي واري زنجير کي برقرار رکڻ لاءِ اندر جي ٽيمپريچر کي پنھنجي مصنوعي زور ذريعي ضابطي ۾ آڻي پوءِ ظاھري قوم جا باشندا سڏرائين ٿا. اھڙا وجود جنھن جي زندگيءَ جو سفر متغير نظريات جي گرد ٿيو ھجي اھي ماڻھو قوم کي ڪنهن به لحاظ کان ڪابه سونھن نٿا بخشي سگھن جڏھن ته وقت جي دڳ تي ترقي جي ترنم تي اھي ئي قومون رقص ڪري سگھن ٿيون جنھن وٽ مستقل نظريات ھوندا، جنھن وٽ محبت جي مٺائي کي تقسيم ڪرڻ جو فن ھوندو، جيڪي ڪلچر واري موضوع م ماھر ھوندا، جيڪي پنھنجي ڪلچر کان ويندي دنيا جي سمورين ثقافتن جو قدر ڪرڻ ڄاڻيندا ھوندا ۽ جيڪي دنيا جي سڀني نظرين کي تنقيد نه پر ترميم واري عمارت م کڻي آڻي ان تي ڪا جديد تحقيق ڪرڻ ڄاڻيندا ھوندا.

 بيشڪ اسان دنيا جي شاھوڪار تھذيب جا وارث آھيون اسان دنيا جي انھن خطن م شمار آھيون جنھن وٽ پنھنجا کوڙ معدني وسيلا آھن ۽ تاريخ اھو به پنهنجي ڪتاب م لکي ٿي تي علم رياضيءَ م ``ڏھائي`` (Decimal) سنڌو ڪناري وسندڙ انھن سادن ماروئڙن جي ايجاد آھي جيڪي ھيل غلاميءَ جي سونامي م تباھي جي ساحل تي بي يارو مددگار آھن. ھينئر اسانجي بيوقوفين اسان کي اھڙي رستي تي اچي کڙو ڪيو آهي جتي فقط ھڪ ئي سوال جيڪو مسلسل پنھنجي طاقتور حل لاءِ بيتاب آهي اھو سوال آهي وطن وارثي؟ اھو سوال آهي ثقافت جي حفاظت؟ پر ڪير ڪري؟ دنيا جي بحرانن جي گرد گرفتار قومن م شايد اسان به سرفهرست ھجون جنھن م کوڙ  سارا بحران آھن جنھن م نه ڪو مثبت تعليمي سرشتو آھي نه ئي ڪو سگھارو معاشي گراف اسان وٽ وڏا بحران آھن جنھن اسانجا نسل کائي چٽ ڪري ڇڏيا آھن اھي تعليم ۽ ذھني شعور جا بحران آھن پر احساس جي عنوان م بدحالي جي وئڪسين لڳائي سڪون محسوس ڪندڙ اسانجي جي قوم کي ان چيز جي ڪابه پرواهه ناهي. ھينئر اسان کي عالمي ليول تي اسانجي عظيم قومي پڪچر کي نمائش ڪرڻ جي ضرورت آھي اسانجي قومي تصوير جيڪا بحرانن جي ڪري ڪمزور ٿي چڪي آهي ھاڻي اسان کي اسانجي قومي تصوير جي نئين سر بھتر سرشتن مطابق مصوري ڪرڻ جي ضرورت آھي تڏھن ئي وشال رستن تي ثقافت جي صندري سان رقص سٺو لڳندو جڏھن اسان ھن تصوراتي غلاميءَ مان آزاد ٿي شعوري سڳنڌ سان گھلندڙ آزادي جي عظيم فضائن جي سگھارن جھوٽن مان فيضاب ٿينداسين. ترقيءَ تڏھن ئي ممڪن آهي جڏھن ھر ھڪ ڪلچر جي اھميت سان گڏوگڏ اھو محسوس ڪندو ته واقعي اسان ڪنھن دردن جي وسيع ساگر م اھا ڪمزور ٻيڙي آھيون جنھن جي چؤطرف وقت جون ظالم ۽ جابر لھرون آھن جيڪي نه اسان کي منزل تائين رسائڻ ٿيون ڏين ۽ نه ئي دردن جي ساگر مان پار ڪري خوشحالي جي ڪنارن کي چميون ڏيڻ ٿيون ڏين. ھاڻي اسان کي ئي ان مسئلي جو ڪو مثبت حل ڳولڻو پوندو تڏھن ئي اسان وري ڪنهن مضبوط بنياد تي اٿي کڙو ٿي سگھون ٿا يا جلد اسان وقت جي وحشت ھيٺ دردن جي ساگر م ٻڏي مري وينداسين.

 

Thursday, April 23, 2020

ء تاريخ لکندي.............!!

رضاعلي سنجراڻي

وقت حاضر م موجود ھر واقعو جيڪو ايندڙ وقت م تاريخ جو داستان بڻجي ويندو آهي پوءِ اھو داستان طاقتور آھي يا ڪمزور جنھن جي پرک تاريخ جي وجود م روح ڦوڪيندڙ واقعن جي ذريعي ئي ڪئي ويندي آهي. تاريخ جي باب م قومن جي تباھي ء قومن جي ترقيءَ شامل ھوندي آھي جنھن کي مدنظر رکي تاريخ جي تشڪيل ڪئي ويندي آهي ء ماضي جي اھم واقعن جي مجموعي کي تاريخ چئبو آهي. تاريخ نويسيءَ جو عمل ٽن اھم مرحلن مان گذرندو آھي:
 1. واقعن کي جمع ڪرڻ 2. انھن جي تفصيلات ڪرڻ 3. انھن تي تجزيو ڪرڻ.
 تاريخدان تاريخ تحرير ڪرڻ وقت انھن ٽن مرحلن کي ذھن م رکي ڪري تاريخ کي تحرير ڪندا آھن. اچو ته اڄ ھن اسانجي موجوده دور جي عڪاسي ڪيون ته اسانجي ھن وقت حاضر کي تاريخ پنھنجي پنن تي ڇا لکندي؟ تاريخ جو گذر به مختلف دورن مان ٿيندو آهي تاريخ جي بدن تي مستقل ھڪ لباس ناھي رھندو وقت جي تبديلي سان تاريخ جي رخن م به تبديلي ايندي رھندي آھي قومن جو عروج ء زوال ايندو رھندو آھي. تاريخ مختلف دورن ۾ ڊھي ء ٺھي آھي ڇا ھنيئر موجوده دور م  تحرير ٿيندڙ تاريخ جيڪو تاريخ جو بدترين دور ھوندو؟ ھاڻوڪو وقت جيڪو مستقبل م تاريخ جي شڪل م نروار ٿيندڙ ڪيڏو نه بدقسمت دور ھوندو! جنھن کي ايندڙ نسل پڙھي ڇا سوچيندو؟ اھو سچ آھي ته ھي ڪڙڪو ضرور ختم ٿيندو، اڄ ھي عجيب سناٽو جيڪو سڀاڻي ھڪ ڊگھي ء زخمي تاريخ م تبديل ٿيندو ء اھو به سچ آھي ته ٿي سگھي ٿو ھن لوڏي کان پوءِ حڪومتون نوان فيصلا ڪن ء دنيا جو رخ تبديل ٿئي. اڄ ھر ڪنھن جي ذھن م اھو سوال گونجي رھيو آھي ته آخر ھي ڀڙڪيل باھ ڪڏھن وسامندي ء زندگي وري پنھنجي اصل ماڳ طرف ڪڏهن سُرندي پر ان سان گڏوگڏ ھي سوال به ڪنھن جي ذھن م ضرور حرڪت پيدا ڪري رھيو ھوندو ته ھن انساني دور جي عجيب واقعي کي تاريخ ڪھڙي طرح سان تحرير ڪندي؟ ھا تاريخ لکندي ضرور لکندي ء جيڪا خبر ناهي ڇا ڇا لکندي!!
ھي تاريخ جو اھو موڙ آھي جنھن کي زندگي جي ھن عجيب سنساني ء دنيا جي ويراني سبب تاريخ جو ڏکيو موڙ چئي سگھون ٿا جنھن موڙ کي اورانگهڻ انسان لاءِ ھڪ وڏو الميو بڻيل آهي، جتي انسان کليل اکين سان نابين بڻجي چڪو آهي، جنھن کي تھذيب ء ثقافت جا سڀ قاعدا قانون وسري ويا آھن ء اڄ انسان اھڙي مقام تي اچي پھتو آھي جتي دوست ته ٺھيو پر انسان رت جي رشتن کي سڃاڻڻ واري سگھ کان به محروم ٿي چڪو آهي. ھي تاريخ جو ڪيڏو نه عجيب موڙ آھي جتي تاريخدانن کان علاوه ھر ھڪ ھن واقعي جي تفصيلات تي سٺو تجزيو ڪري ھڪ اھڙي تاريخ کي تشڪيل ڪري سگهي ٿو جيڪا ايندڙ وقت م ٿي سگھي ٿو وڌ کان وڌ پڙھي ويندڙ تاريخن جي فھرست م شمار ٿئي. ھن سانحي تي سمورن ملڪن جي ماٺ ء ترقيءَ يافتہ ملڪن جو گوڏا کوڙڻ تاريخ جو ھڪ المناڪ واقعو آھي جنھن واقعي دوران تاريخ مختلف مرحلن مان گذرندڙ ھن دنيا جو تجزيو ڪري گھڻو ڪجھ لکندي ايستائين جو سپر پاور آمريڪا جي بيوسي کان ويندي معاشي بدحالي جي شڪار ملڪن جو زندھ ھن باھ م سڙڻ تائين تاريخ زندگيءَ جي ھن عجيب ڊرامي جي قسط تي جيڪو لکندي اھو ايندڙ وقت م پڙھندڙن جي ذھنن م ڪيترن ئي سوالن کي جنم ڏيندو جنھن جو اندازو ھن سانحي م سٺي ريت لڳائي سگھجي ٿو.
ھن واقعي جي منڍ کان وٺي ڇيڙي تائين انسان جي بيوسيءَ کان وٺي بيوقوفي تائين سڀ مرحلا شامل آهن تنھنڪري اھو واقعو تاريخ جو ڪيڏو نه دلچسپ ء ھانءُ ڏاريندڙ واقعو ھوندو جنھن م ڪجھ ملڪن جي عوام ء حڪمرانن جي بيوقوفي سان گڏ ڪجھ ملڪن جي بيوس ٿي وڃڻ تائين سڀ قصا سمايل ھجن ايستائين جو دنيا جي سڙڪن تي انسان اگر ملي اھو به مرده دنيا اڄ اھڙي ڏاڪي تي اچي پھتي آھي جتي امير توڙي غريب ملڪن م ڪو فرق ئي ناهي رھيو، شايد ھن ڌرتيءَ تي ڪو اھڙو ملڪ ناھي جنھن م ھن حادثي جي ڪري خوف جي فضا نه ڇانيل ھجي ھنيئر دنيا جيڪا نيوٽن جي حرڪت جي پھرين قاعدي موجب ظاهري چرپر کان محروم آھي، دنيا جون خوبصورت شامون انسان کي ڳولي رھيون آھن، ھي اھو ڏاڪو آهي جتي وڏن توڙي ننڍن شھرن جون مصروف سڙڪون ويران آھن، ھن مقام تي انسان نه فقط بيوس بڻجي چڪو آهي پر ان مقام تي انسان پنھنجي سموري توانائي کان به محروم ٿي چڪو آھي جنھن تي ھميشه انسان ناز ڪندو ايندو ھو پر تاريخ جي ھن واقعي نه فقط دنيا جي سراسري معيشيت کي لوڏي م آڻي ڇڏيو آھي پر ھن مختصر منظر جيڪو جينياتي هٿيار جي حرڪت سان ھن دنيا جي اسڪرين تي نروار ٿيو آھي ء جنھن اھو ثابت ڪري ڇڏيو ته مخلوق جي اول درجي تي پھتل انسان جيڪو گھڻي قدر ڪمزور آھي. ھي تاريخ جو سڀ کان وڌيڪ خطرناڪ واقعو آهي جنھن م انسان اڪيلو ٿي چڪو آھي ايستائين جو لاشن جا وارث به نٿا ملن اگر ڪير آھي به صحيح ته اھو وارثي کان انڪار ڪري رھيو آھي ء دنيا جي قبرستانن م لاشن دفنائڻ جي جڳھ ختم ٿيندي پئي وڃي!!
 ڪڏھن سوچيو به نه هو ته انسان جي ملاقات انھي دردناڪ دور سان ٿيندي، انسان ايترو اڪيلو ٿيندو ء اتي ھي سوال جنم وٺي ٿو ته آخر دنيا ڪيڏانهن وڃي رهي آهي؟ ھن عجيب سانحي جي تاريخ ڪيڏي نه ڏکوئيندڙ تاريخ ھوندي!! ٿي سگھي ٿو ته ھن عجيب تاريخ کي پڙھندي ايندڙ دور م ڪنھن ناري جي نيڻن مان سفيد پاڻي جا آبشار وھي اچن يا ائين به ٿي سگھي ٿو ته ھن واقعي دوران ڪجھ ملڪن جي بيوقوفي واريون لھرون ڏسي ڪنھن نوجوان جي چپن تي ڪجھ وقت لاءِ مذاقي ڪيفيت به موٽي اچي.
 تاريخ ھن عجيب سناٽي تي گھڻو ڪجھ لکندي ء تاريخ لکندي ته ويھين صديءَ جو ويھون سال جيڪو انسانذات لاءِ ھڪ عذاب بڻجي اڀريو ھو جنھن سال دوران تاريخ م پھريون ڀيرو سڄي دنيا ۾ انسان ھڪٻئي کان پري ٿيڻ لڳو ھو، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو سال ھو جنھن م دنيا جون تھذيبون، ثقافتون ء طاقتون جيڪي ھن عجيب سانحي م انسان کي بچائڻ کان جواب ڏئي چڪيون ھيون، تاريخ پنھنجي گلابي ورقن تي اھو به لکندي ته ھن عجيب طوفان م سينيما گهرن کان ويندي مقدس مقامات کي به تالا لڳي چڪا هئا، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو سال ھو جنھن م نيوڪليئر پاور ء جديد ٽيڪنالاجي تي فخر ڪندڙ قومن جون وايون به بند ٿي چڪيون ھيون، تاريخ اھو به لکندي ته ھي تاريخ جو اھو دور ھو جنھن م نيوڪليائي هٿيار سڪون جي ننڊ م ستل ھئا، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو دور ھو جنھن م ھر جيوت آزاد ھئي صرف اشرف المخلوقات ئي ھڪ تصوراتي پنڃري م قيد ھئي، تاريخ پنھنجي ورقن تي اھو به تحرير ڪندي ته جتي دنيا خاموشيءَ واري لباتي م ويڙھيل ھئي اتي ڪجھ قومن جو فضول شور عروج تي ھو، تاريخ اھو به لکندي ته ھن عجيب امتحان م انسانذات جي اڳيان اھو سوال به نروار ٿيو ھو ته زندگيءَ کي بچائجي يا معيشيت کي بچائجي، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو وقت ھو جنھن م انسانيت جو جذبو قومن مان موڪلائي ويو ھو ء ھر ھڪ پنھنجي انفرادي معيشيت ٺاھڻ م مصروف ھو، تاريخ اھو به لکندي ته ھن وبا اھو ثابت ڪري ڇڏيو ته دنيا م پنھنجي وجود ۾ جذبه انسانيت کي سانڊيندڙ ملڪ ئي سپر پاور ھوندا آھن، تاريخ اھو به لکندي ته دنيا جي بيوسيءَ واريون وڊيو ڪلپس ڏسڻ باوجود ھن ڌرتيءَ تي ڪجھ اھڙيون قومون بہ ھيون جيڪي ھن عجيب سانحي کي ڊونگ ء مذاق سمجھي رھيون ھيون، تاريخ ناسي وردي تي لاتعداد تبصرا ڪرڻ کانپوءِ ھاڻي اڇي وردي جي اھميت تي به ٺاھوڪو تبصرو ڪندي، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو دور ھو جنھن م دنيا کي بچائڻ جو سڄو بار ميڊيڪل جي مٿان اچي چڪو هو پر طب جي شعبي ۾ گھٽ سھولتون ھجڻ ڪري تقريبن سڄي دنيا ھن حادثي م زخمي ٿي چڪي هئي، تاريخ اھو به لکندي ته ھي اھو دور ھو جنھن م اٽلي جي ڌرتيءَ بھار جي مند م گلن کي جنم ڏيڻ بدران لاشن کي ھضم ڪري ڪري ٿڪجي پئي ھئي، تاريخ اھو به لکندي ته فرانس جي دل پئرس جيڪا ھن المناڪ حادثي جي ڪري ٽڪرا ٽڪرا ٿي چڪي هئي، تاريخ اھو به لکندي ته ھن دردناڪ دور م نيويارڪ جي ڌرتي تي سنھڙي چيلھ لڏائي ميوزيڪل نائيٽ کي مست روپ ڏيندڙ ناريون جيڪي ھاڻي ھن اداس ڌرتيءَ تي صرف لاشن جا ڍير ڏسي ويران ڪمرن م اوڇنگارون ڏيئي روئي رھيون ھيون، تاريخ اھو به لکندي ته بالڪونيءَ م ويھي ھوائن جي ڇڙواڳي کي دل جي ڪمري ۾ قيد ڪندڙ اٽلي جا ماڻھو جيڪي اٽلي جي ڌرتي تي لاشن جي برسات ڏسي گھر جي ڇتن تي اٽلي جي متاثر عوام  سان يڪجهتي جو اظھار ڪري اٽلي جي فضائن م ماتمي صدائون بلند ڪيون ھيون، تاريخ پنھنجي صفحن تي اھو به درج ڪندي ته ووھان جون سرد ء ڇڙواڳ فضائون جيڪي ھن حملي ھيٺ اچي موسم سرما م پنھنجي حقيقي سرور کان الوپ ٿي چڪيون ھيون، تاريخ پنھنجي ڊائري م اھو به لکندي ته ھن المناڪ حادثي جي ڪري وچ اوڀر جي بھادر ملڪ ايران جا ڳوڙها به ڌرتي جو سينو چمي رھيا ھئا جنھن کي جذب ڪرڻ لاءِ ڪنھن به ملڪ پنھنجو دامن نه پکيڙيو ھي دنيا جو اھو واحد ملڪ ھو جنھن اڪيلي سر ھن وبا کي جواب ڏنو ء جيڪو انقلاب جي جام جا ڍڪ ڀرڻ کانپوءِ اقتصادي پابندي جي پردي ھيٺان زندگيءَ گھاري رھيو آھي، تاريخ ھن واقعي کي نظر م رکي ڪري اھو به لکندي ته ھن واقعي دوران دنيا م ڪھڙيون جاھل قومون ھيون ء ڪھڙيون شعور يافتہ قومون ھيون ء تاريخ جيڪا گھڻو ڪجھ لکندي!!
 razasanjrani@hotmail.com

وائرس؛ سماج جي ذھني مفلوجي ء زندگي جون تبديل ٿيندڙ معنائون......!!

رضاعلي سنجراڻي

دنيا جي تاريخ م اھڙو درد انگيز دؤر ڪڏھن به ناھي ڏٺو ويو جنھن م رشتن جي رسي بغير ڪنھن تقراري زور جي پاڻمرادو ڪمزور ٿي وئي ھجي پر موجوده دؤر جي ھن دڳ تي ڪيتري نه آساني سان ھر رشتو ڪمزور ٿي رھيو آھي رشتن جو ڳانڍاپو، ثقافتي تقاضائون ء دنياوي طاقتون اڄ ھن عجيب سوڳ م سٽجي ھاڻي خاموشيءَ جي لباس م سميٽجي چڪيون آھن. ھي ڪا پراڻي ڳالهه ناھي پر ھي تازو ناٽڪ آھي جنھن ناٽڪ جون قسطون اڃان مڪمل ناھن ٿيون!! ھن عجيب ڊرامي جي اختتام جي ڪنھن کي بہ خبر ناهي سواءِ انھن جي جيڪي ان ڳالھ تي يقين رکن ٿا ته زندگيءَ ھاڻ ايش ٽري م پيل سگريٽ جي رک جيان ٿي چڪي آھي ء رک جيڪا سگريٽ جي سڙڻ کانپوءِ ئي جنم وٺي ٿي ء جيڪا ھوا جي جھوٽن سان آڪاش ڏانھن اڏامڻ جي ڪوشش ته ڪري سگھي ٿي پر ثقل وري به ان کي ڌرتيءَ جي سيني سان لڳائي ڇڏيندي آهي!!
 زندگيءَ جنھن جون ھاڻي دؤر جي حساب معنائون بدلجي رھيون آھن ھاڻي زندگي جي معني ڇا ھوندي شايد اھو خال ان سناٽي جي مدت تائين خالي رھي، ان کانپوءِ زندگيءَ جو ھڪ ٻيو مفھوم نروار ٿيندو ء ٿي سگهي ٿو جيڪو اڳيان ھلي اڃان به تبديل ٿئي.
 اگر اسانجا اھڙن ڏکين گهڙين م به رويا ساڳيا رھيا، اسانجو ان مشڪل دؤر جي اردگرد به بيوقوفي جي ھوائن م رقص جاري رھيو ء وبائن جي وقت م سياست ء مذھب وغيره جي غلط استعمال سان انفرادي فائدو وٺندا رھياسين ته پوءِ وقت جي رفتار سان زندگيءَ جي بدلجڻ واري مفھوم کي ھرگز سمجھي نه سگهنداسين ھاڻي انفرادي ترقيءَ نه بلڪه اجتماعي يڪجهتي کي رائج ڪرڻ جو وقت آھي. اتي ذھني مفلوجي ء شعوري بحران جي ڪري ھن مرده قوم جو پوءِ اڳيان جيئڻ جو ڀلا ڪهڙو فائدو ھوندو جيڪا گھڻو اڳ وھمن ء وسوسن جي اردگرد م تباھ ٿي چڪي ھجي پوءِ ھي موت جو سر مٿان لامارا ڏئي ظاھري چرپر کي به ختم ڪرڻ جو ڪيڏو نه سٺو موقعو آھي!!
 ڏينھن به ڏينھن زندگيءَ زنگجي رھي آھي وقت جي وھڪري م ھاڻي اسان جھڙيون قومون آساني سان غرق ٿي رھيون آھن ڇو جو اسان کي ھن جديد دؤر جي تلاءُ م ترڻ ناھي ايندو ء وڏي ڳالھه اھا آھي ته اسان ترڻ جي ڪوشش به ناھي ڪئي. تاريخ جنھن ھميشہ بھادري سان گڏوگڏ ڪمزوري جا ليڪچر به ڏنا آھن پر ڇا اڄ ھن ڏاڪي تي اھي ماضيءَ وارا سڀ طريقيڪار جيڪي بدلجي ويندا؟ ء ڇا ھاڻي دنيا جي ھر پھلو م ڪيترائي نوان رخ جنم وٺندا؟ دنيا جي معيشيت ء زندگي جي چرپر کي دوڏيندڙ ھن دور ۾ ڪيترائي نوان طريقيڪار جنم وٺندا ء ان دور م اسان جھڙيون قومون ڪھڙي درد م وٺجي وينديون جنھن جو اندازو به نٿو لڳائي سگھجي ڇو جو ھن مختصر وقت م ھڪ اھڙي ڊگھي ڪٿا جنم ورتو آھي جنھن م ڪيترائي سوال جنم ٿا وٺن ء انھن جو ڪو ھاڪاري حل سامھون نه پيو اچي جڏھن ته ھي ڪٿا جيڪا دنيا کي گھڻو ڪجھ سيکاريندي ء ھن ڪٿا جي اردگرد دنيا گھڻو ڪجھ وڃائيندي. اڄ دنيا م موت جو راڪاس ڦھلجي چڪو آهي موت جيڪا نه فقط زندگين کي ئي ماريندي آھي پر موت جيڪا معيشيت کان وٺي نظرين تائين ھر چيز کي مفلوج بڻائي ڇڏيندي آھي ء اڄ ھي ڪھڙو نه حيرت انگيز وقت آھي جنھن م موت دنيا تي ھر چيز کي ختم ڪري رھي آھي، زندگين ء معيشيت سان گڏوگڏ نظرين کي به ماري رھي آھي!!
 ھاڻي ڪھڙي چيز جي ختم ٿيڻ سان قومون دنيا جي نقشي تي مفلوج بڻجي وينديون دنيا جي ھن تباھ ٿيندڙ معيشيت جو مشاھدو ته ھر ھڪ آساني سان ڪري رھيو آھي، ڪيتريون ئي زندگيون موت جي مُٺيءَ م مروڙجي ظاھري چرپر کان الوپ ٿي رھيون آھن جنھن جو مشاھدو به ھر ھڪ آساني سان ڪري رھيو آھي ء سوال آھي ذھني مفلوجي جو جيڪو نه فقط ھن وبا م ئي ظاھر ٿيو آھي پر اھو سوال جيڪو ڪيتري ئي عرصي کان ھن ڌرتيءَ تي پنهنجي مڪمل حل لاءِ واجھائي رھيو آھي پر فرق صرف ايترو آهي ته ھن وبا جي ڏينھن م ھن ذھني مفلوجي م ڪجھ زياده توانائي جنم ورتو آھي جنھن م اگر سوچڻ ء سمجھڻ جي سگھ ھوندي اھو آساني سان ھن سماج م وبا جي ڏينھن م اسڪرين تي نروار ٿي ايندڙ ذھني مفلوجي جو مشاھدو ڪري سگھي ٿو. ھي اھو وقت آھي جنھن م انسان قومن کان وٺي خاندانن تائين تقسيم ٿي ڪري ھڪٻئي جو متضاد بڻجي چڪو آهي ء قومن جا به اھي ئي ساڳيا رويا آھن تنھنڪري ھي فقط معاشي جنگ ناھي بلڪه ھن دور م نظرياتي جنگيون به ھلي رھيون آھن جنھن م انسان ناھي مرندو بلڪه نظريا مري ويندا آهن ء اھو ڌڪ جيڪو قومن کي زنده ھوندي به ماري ڇڏيندو آھي تنھنڪري ھن وبا جي ڏينھن م فقط معشيت ئي تباھ ناھي ٿي رھي بلڪه اسانجو سماج جيڪو ذھني مفلوجي جو شڪار پڻ ٿي رھيو آھي. تڏھن ته ھن معاشري م جڏھن لفظ وائرس نروار ٿيو جنھن کي ختم ڪرڻ لاءِ ڪيترن ئي بي بنياد طريقن جي فھرست اچي وئي جن جي تصديق به انھن ماڻھن ئي ڪئي جنھن کي لفظ وائرس جي معني جي به خبر ناهي ء مزي جي ڳالهه اھا آھي ته اسان جي بي سمجھ سماج م اھي طريقا بغير ڪنھن تحقيق جي استعمال ڪيا ويا بعد ۾ نتيجو اھو نڪتو ته وائرس کان اڳ سماج ٻين ڪيترن ئي دردن م جڪڙجي ويو ء اھو صرف شعور جي کوٽ ء ذھنن جي زنگ جي ڪري ٿيو. جڏھن ھي وبا سڄي دنيا م ڪاھي پئي تڏھن مختلف من گهڙت تبصرن جنم ورتو ڪنھن سازش قرار ڏنو ته ڪن عذاب جي عنوان م ويڙھيو، ڪن ھن وبا کي ڪوڙ سمجھيو ء ڪي ھن آفت کي ڏسي ان ريت اھو مختصر ورد ڪرڻ لڳا ته :
 ڪاش ڪہ ھم اس وبا سي آگي ھي مر جاتي!!
پر انھيءَ قومن اگر اھڙن ناڪاري تبصرن کي ھڪ پاسي ڪري اگر ھن جنگ جو گڏجي سخت مقابلو ڪن ھا ته ايستائين ھن بند دنيا م ڪا چرپر ضرور جنم وٺي ھا.
 ھاڻي ھي وقت جنھن م سڄي دنيا لاڪ ڊائون آھي اتي قومن کي ھاڻي اھڙا ترت فيصلا ڪرڻ گھرجن جيڪي ايندڙ وقت م انھن لاءِ ڪارگر ثابت ٿي سگھن جيڪي ايندڙ وقت م زندگيءَ گھارڻ لاءِ قومن کي ڪا گھربل جڳھ وٺي ڏين ء خاص ڪري اھي قومون جنھن پنھنجي زندگيءَ ھميشہ اونڌاهي م گذاري آھي انھن کي ھاڻي ان روشني جي لاءِ لازمن سوچڻ گھرجي اگر اھي قومون دؤر جي تبديليءَ سان تبديل نه ٿيون ته ايندڙ اڃان به جديد وقت م اھي قومون ھن وبا کي ياد ڪندي زبان تي انھن لفظن جو ورد جاري ڪري ڇڏين ته:
ڪاش ڪہ ھم اس وبا مين ھي مرجاتي!!
اڄ جي ھن اوچتي سنساني ء ويراني جي ويس م ڍڪيل دنيا م دنيا جا طاقتور توڙي ڪمزور ملڪ به آھن ھن واڇوڙي کانپوءِ دنيا م زندگيءَ جي چرپر ھڪ نئين انداز سان جڏھن شروع ٿيندي تڏھن دنيا گھڻو ڪجھ وڃائي چڪي ھوندي يا ٿي سگهي ٿو ھي طوفان دنيا کي ھڪ نئين ڍنگ سان جيئڻ سيکاري ء قومن جون پراڻيون رسمون ريتون جيڪي ٿي سگھي ٿو ھاڻي ايندڙ وقت م مدي خارج ٿي وڃن!! ھي خاموش جنگ جيڪا ضرور ختم ٿيندي پر سڄي دنيا جي چيلهه ھن بحران م زخمي ٿي ويندي اھو سچ آھي ته ھن سيلاب م نه فقط غريب ملڪ لڙھندا پر ھي سيلاب دنيا جي ترقي يافتہ ملڪن م به ھڪ وڏي بحران کي جنم ڏيندو پر معاشي ڌڪ جي خال کي قومون اڳيان ھلي پُر ڪري وينديون جنھن خال کي ڀرجڻ جي لاءِ مدت به ٻڌائي سگھجي ٿي پر ھڪ ٻيو خال جيڪو نروار ٿيندو جنھن جي لاءِ وقت جي ڪا به مدت نٿي ٻڌائي سگھجي البته ھن خال کي ڀرڻ لاءِ قومن کي پنھنجو طرز زندگيءَ کي تبديل ڪرڻو پوندو جيڪي ھن مشاھدن ء تجربن تي مبني دور م به ھميشہ انڌي يقين جي چادر ھيٺ زندگيءَ گذارين پيون جيڪي تجربا ته پري ٿيو پر حقيقت کي به نٿيون ڏس سگھن جيڪي قومون ذھني مفلوجي جو شڪار ھونديون آھن. ھاڻي ھن مختصر وقت م انھن قومن اڳيان ٻہ آپشن نروار ٿيا آھن ته ھڪ اھو آھي ھاڻي وڌيڪ ذھني مفلوجي م جڪڙجڻ جو ء ٻيو انھي مفلوجي مان مڪمل طور تي آزاد ٿيڻ جو ھاڻي قومون ڪھڙو آپشن طرف ٿيون وڃن جنھن جو نتيجو ھن بريڪ کانپوءِ ئي اچي ويندو پر اھي قومون جيڪي ھميشہ مفلوجي جو شڪار رھيون آھن اگر انھن قومن ھن وبا کانپوءِ پنھنجي طرزِ زندگيءَ کي تبديل ڪيو پنھنجن پراڻن طريقن مان آجو ٿي جيئڻ جو ھڪ نئون انداز شروع ڪيو ء انھيءَ تبديلي سان اگر انھن قومن جي ترقيءَ واري چارٽ م بھتري آئي ء جديد پھلو م داخل ٿيون ته پوءِ شايد اھي قومون پنهنجي بقايا زندگي ۾ اھي جملا ورجائينديون رھن ته:
سيکھا ديا تو ني جيني ڪا سليقہ،
شڪريه اي وبا شڪريه!!!
razasanjrani@hotmail.com

Sunday, January 12, 2020

نئین سال جو استقبال ڪھڙي ريت ڪجي!!

تحرير...... رضاعلي سنجراڻي

وقت جيڪو پنھنجي مستقل رفتار م روان آھي سيڪنڊ، منٽ، ڪلاڪ، ڏينھن، مھينا، سال ء صديون وقت جو ايڪو ھئڻ ڪري وقت جي رفتار سان بدلجي رھيا آھن. سال جيڪو 12 مھينن، 365 ڏينھن، 8769 ڪلاڪن, 525600 منٽن ء 31536000 سيڪنڊن م تقسيم ٿيل آھي جڏھن وقت جي رفتار ان منزل جي ويجھو پھچي ٿي تہ ڪلينڊر جي ورقن م حرڪت پيدا ٿي ٿئي ء پراڻي ڪلينڊر جي پلاٽ تي ھر سال ھڪ ٻيو نئون ڪلينڊر اچي قبضو ڪندو آھي ڇو جو سال جي اختتام سان ھڪ سال تائین دیوار تي ٽنگيل ڪلينڊر بيوس ٿي وڃي ٿو!. اھو سلسلو جيڪو وقت جي ابتدا کان وٺي جاري آھي جڏھن سال جي مدت اختتام پذيري جي ويجھو ھوندي آھي تہ ديوار تي ٽنگيل ڪلينڊر ڄڻ زندگي جي آخري مرحلن م گرفتار جھوني جو ڏيک ڏيندو آھي جيڪو سرءُ جي جھوٽن سان ڪومايل وڻن جيان لڳندو آھي. نئین سال جي ڪلينڊر جو نظرون پراڻي ڪلينڊر جي جڳھ کي ولارڻ تي ھونديون آھن ء اسان جي عوام جيڪا ِان اوسيڙي م ھوندي آ تہ ڪڏھن ٿا رات جا 12 ٿين تہ ملڪ جي فضائن کي ھٿيار جي منفرد ساز سان گونجايون!!
نئین سال جي رات جيڪا مردہ سوچن وسيلي سخت تشدد جو شڪار ٿيندي رھندي آھي جيڪي سوچون ڪمزور ذھينيت جي تصوراتي ميدان جو حصو ھونديون آھن. جنھن معاشري م سال جي آمد گولين جي گونج سان ٿئي تہ اھو معاشرو امن جي خوشبو کان ھميشہ لاء محروم رھي ٿو. معمولي فقط انگن جي بدلجڻ سان معاشري جو اھو رد عمل ڏسي ڪري ائین محسوس ٿيندو آ تہ معاشري م جيڪا موجودہ ذھينيت آھي ان کي خود اڃان تبديلي جي ضرورت آھي. اسان جو الميو اھو آھي تہ اسان جي زندگي مان سال گھٽجي ٿو ء اسان وري زندگي جي پوڙھائيپ تي جشن جو انتظام ٿا ڪيون پر اسان ان تي ڪڏھن غور ء فڪر ناھي ڪيو تہ گذريل لمحن م اسان ڪٿي ھئاسین، ايندڙ وقت اسان جي زندگي لاء ڪيئن ثابت ٿيندو ء نئون سال اسانجي زندگي جي تصوير م ڪھڙي حرڪت پيدا ڪندو اسان ڪڏھن بہ انھن سوالن تي غور تہ پري جي ڳالھ آھي پر اھڙن سوالن کي ذھنن م جنم بہ ناھي ڏنو. بس ھن سوچ جي سوڙھن دائرن تائین محدود سماج م اسان وقت جي تبديلي تي ناسور رسمن کي جنم ڏنو آھي جن اسان کي حقيقي فلسفہِ زندگي ء مقصد زندگي کان الاھي پري ڪري ڇڏيو آھي تڏھن اسان ترقي جي بلندين کان الاھي ھيٺ ڪريل آھيون اسان م اھا سگھ ئي ناھي تہ اسان ترقي جي بلندين تائین پھچڻ لاءِ موجود ڏاڪن کي پار ڪيون "جنھن سماج م ذھن ڪمزور ٿي وڃن پوءِ ان سماج م جسماني سگھارو ھئڻ ڪوبہ مفھوم نٿو رکي". ڇا سال جي بدلجڻ سان ئي اسان فضائن کي گولين جي آواز سان گونجايون ء جشن جون تقريبون ڪوٺائي موج ء مستيون ڪيون؟ جنھن سماج م سوچن جي رستن تي مختلف ھٿرادن فضول نظرين جو رقص جاري ھوندو تہ ان سماج م شعور جون لھرون حرڪت ناھن ڪنديون. جيڪو معاشرو شعور جي فضائن کان محروم ھوندو اتي ڏينھن م بہ اونداھ جو راج ھوندو آھي ء اھو قبر مثل ھوندو آھي ھي اھا واحد قبر آھي جنھن م ايذاءُ ڏيندڙ انساني شڪل م موجود لاشعور مادو ھوندو آھي ء قبر م ھڪ روشن انڌيري جو سمان ھوندو آھي. اسان جون سوچون سال جي بدلجڻ سان بارود جي دونھين کي ڦھلائن تائین محدود آھن پر اسان کي تہ امن جي سڳنڌ کي ھن ڌرتي تي ڦھلائڻ گھرجي جنھن سان اسان ايندڙ وقت م ھڪ سٺي ء امن جي خوشبو سان سرشار معاشري کي تشڪيل ڪري سگھون. اسانکي تہ سال نہ پر سيڪنڊ جي بدلجڻ تي بہ اھو سوچڻ گھرجي تہ گذريل سيڪنڊ م اسان ڪٿي ھئاسین، اسان جي زندگي م ڇا تبديلي آئي آھي ڇو جو ھن زندگي م ھڪ سيڪنڊ جي بہ خاص اھميت آ جيڪو سالن ء صدين کي مڪمل ڪرڻ م پنھنجو خاص ڪردار ادا ڪندو آھي، سال تبدیل ٿيو تہ ڇا ٿي پيو اھو سلسلو تہ جاري آھي پر اسان کي پنھنجي پاڻ جي پيمائش ڪرڻ گھرجي تہ وقت جي تبديل ٿيڻ سان اسان م ڪھڙي تبديلي آئي آھي ڇا اسان وقت سان گڏ ڪنھن سٺي منزل طرف وڃي رھيا آھيون يا تبديل ٿيندڙ وقت سان گڏ زوال طرف روان آھيون ڇو جو وقت جيڪو پنھنجي مستقل رفتار سان ھلندو پيو اچي پر معاشري م ڇا تبديلي اچي رھي آھي، آئي آھي يا ايندي اھو سڄو دارومدار ان معاشري م موجود ماڻھن جي ذھينيت تي آھي تہ اھي پنھنجي ذھينيت تحت معاشري م ڪھڙي ريت تبديلي آڻي ٿا سگھن البتہ اگر ڪمزور ذھن اچي تبديلي جا جتن ڪندا تہ پوءِ تبديلي جي تصوير مختلف ھوندي ء اگر سگھارا ذھن اچي تبديلي لاء ڪوشش ڪندا تہ پوء تبديلي جو ڍانچو اڃان ٻيو ھوندو. پر افسوس سان اسان تہ وقت سان گڏ پاڻ کي کي تبديل ناھيون ڪري سگھيا اسان شروع کان وٺي جتي ھئاسين اتي ئي آھيون ڪيترائي سال بدلجي ويا صديون بدلجي ويون پر اسان جي معاشري جو ذھني ڍانچو جيڪو پنھنجي اصلوڪي تصوير تحت موجود آھي ان م ڪنھن بہ قسم جي تبديلي جنم ناھي ورتو. اسان فقط انھن فضول ڪمن م مھارت حاصل ڪئي آھي جن اسان کي پنھنجي پاڻ م ئي قيد ڪري ڇڏيو آھي يعني ذات جي زندان م قيد آھيون جن اسانجي ذھني صلاحيتين کي ماري ڇڏيو آھي، اسان تہ پنھنجي زندگي ٽپا ڏئي گھاري آ پر اسانکي تہ وقت جي تبديلي تي نچڻ ء ٽپا ڏيڻ نہ پر وقت جي تبديلي سان پنھنجي پاڻ جي انفرادي پيمائش ڪرڻ گھرجي تہ اسان جي شخصي ڍانچي م وقت جي تبديلي سان ڪھڙين تبديلين جنم ورتو آھي ء ايندڙ وقت م اسانجي شخصي ڍانچي جي ڇا حالت ھوندي جڏھن اسان وقت جي تبديلي سان پنھنجي پاڻ م آيل تبديلين کي پرکي وياسين ء پنھنجي شخصي ڍانچي جي سٺي نموني سان تعميرات ڪئسین پنھنجي شخصيت م انقلابي چراغ کي روشن ڪيوسين تہ پوءِ اسان معاشري جي ڪمزور ڍانچي کي ڪا سگھ بخشي سگھون ٿا ڇو جو معاشراتي يا اجتماعي انقلاب جو اول رستو شخصي انقلاب يا انفرادي انقلاب ھوندو آھي پوء شخصي انقلاب ملي ڪري معاشري م ھڪ شعور جي روشني سان سرشار چراغ کي جنم ڏئي ٿو سگھي. پر اسان فقط سال جي تبديل ٿيڻ سان معاشراتي رسمن جي ادائگي م مصروف رھياسين تہ پوءِ اسانکي خطرناڪ زوال جو منھن ڏسڻو پوندو جنھن سان اسان ھر طرف کان ھر طرح جي غلامي جي فريم م جڪڙيل وقت جي ڪمزور تصوير ئي وڃي باقي رھنداسين. ھن بارود جي ڍير تي بيٺل دنيا م اگر اسان سالن جي تبديلي تي بہ گولين جي گونج  م مصروف رھياسين تہ پوءِ اسان جي ھن سماج جي مستقبل جي تصوير جيڪا مڪمل تباھ ھوندي ڇو جو ھنيئر انسان جديد ٽيڪنالاجي وسيلي اھڙا جديد نيوڪليئر ھٿيار بہ تيار ڪري ورتا آھن جيئن ائٽم بم ء ھئڊروجن بم جيڪي ھن دنيا کي ختم ڪرڻ جيتري صلاحيت رکن ٿا ھاڻ ھن اسٽيپ تي پھتل دنيا م اسان اگر ھر نئین سال جو آجيان بارود جي باھ سان ڪنداسين تہ پوءِ ھر طرف بارود جي باھ سان زندگين کي ھڪ وڏو نقصان پھچندو ء قدرتي پسمنظرائي موت جي ھنج م ھوندي. ڌرتي جيڪا ھنيئر امن جي اوسيڙي م آھي، جنھن کي ھيل امن جي ضرورت آھي، ڌرتي چاھي ٿي تہ ان مٿان امن جو ھوائون رقص ڪن ء امن جي پکين جا گيت ان جي مٿاڇري تي گونجن پر ڌرتي اڃان ھن معذور معاشري م ان خواب جي ساڀيان ٿيڻ جي انتظار م آھي تہ ڪڏھن ان قوم م شعور جنم وٺندو ء نئین سال جو استقبال امن جي سڳنڌ سان ٿيندو. سال تبديل ٿيڻ ڪا وڏي ڳالھ ناھي اصل مقصد پنھنجي پاڻ کي تبديل ڪرڻ آھي پاڻ م تبديلي لاءِ پنھنجي پاڻ تي ھڪ ڊگھي تحقيق ڪرڻي پوندي جنھن جو محقق خود انسان ھوندو، ھن معاشري کي بہ تبديل ڪرڻو پوندو جنھن تبديلي سان اسان شعوري سرحدن جي حدود م وڃي داخل ٿيون جتي اسان حقيقي مفھوم م انسان ٿيون، ھن جديد ٽيڪنالاجي جي دور م ٽيڪنالاجي وسيلي اھڙين چيزن کي متعارف ڪرايون جنھن سان انسان وڌ مان وڌ فائدو حاصل ڪري سگھي ء ھڪ مساويت جي بنياد تي بيٺل معاشري جي تعميرات ڪيون جنھن م ھر طرف مساوي بنيادن تي ھوائون رقص ڪن. اگر اسان کي ڪنھن سٺي اسٽيپ تي پھچڻو آھي تہ پوءِ اسان کي وقت جي تبديلي تي نچڻ ء ٽپا ڏيڻ بجاءِ ھر سيڪنڊ تي غور و فڪر ڪرڻو پوندو ء پنھنجي موجودہ حالت جي سٺي ريت پيمائش ڪرڻي پوندي تہ اسان کي ھن وقت ڇا جي ضرورت آھي تڏھن وڃي اسان ڪنھن سٺي ڏاڪي تي پھچنداسين ء پوءِ دنيا جي جديد لاڙن کان واقف ٿينداسين اگر ائین نہ ڪيوسين تہ ايندڙ وقت م اسان لاءِ پنھنجي زندگي جا لمحا گھارڻ بہ ھڪ تمام مشڪل ٽاسڪ بڻجي ويندو.

Friday, December 13, 2019

Review on book " The Broken Wings"

 نظر "ڀڳل کنڀڙاٽيون" تي!!



✍🏻.......رضاعلي سنجراڻي

خليل جبران جنھن جي ھر لکڻي م سمنڊ جھڙي گھرائیپ سمايل ھوندي آھي، ھن جي ھر لکڻي موجودہ نظام جي بي ترتيبي خلاف ھڪ گونج آھي جيڪا لبنان جي پھاڙن مان بلند ٿئي، خليل جبران جون لکڻيون ھن بيمار معاشري لاء اينٽي بايوٽڪ جھڙي حيثيت رکن ٿيون، دنياِ ادب م خليل جبران جا ناول پنھنجو خاص مقام رکن ٿا جنھن م فطرت جي حسناڪي سان گڏ موجودہ صورتحال، مصنوعي قوانين ء ريتن رسمن جيڪي معاشراتي شعور جي راھ م ھڪ رڪاوٽ بڻيل آھن انھن جي خلاف پنھنجي آواز کي تحريري شڪل م پيش ڪيو، جبران جنھن جي زندگي م ڪئي اپسرائون آيون پر جبران تاحيات شادي جي ٻنڌڻن م قيد نہ ٿي سگھيو- ھي ناول "ڀڳل کنڀڙاٽيون" جيڪو ھن پنھنجي ڀرپور جوڀن م لکيو جيڪو سندس زندگي جي عڪس کي پڌرو ٿو ڪري، ھي ناول جيڪو جبران جي محبت جو ھڪ نہ ختم ٿيندڙ داستان آھي جنھن جو اھم نقطو سلميٰ ڪريميءَ آھي جيڪا پھرين عورت ھئي جنھن جي پاڪ ھنج م جبران محبت جي مڌَ جا ڊگھا ڍُڪ ڀريا، ھن ناول م ٽي شخصيتون جيڪي ناول جا مکيہ ڪردار آھن زندگي جي آخري مرحلن م قيد ھڪ جھونو فارس افنديءَ جيڪو جبران کي ڏسي سندس ماضي جي لمحن مان سرشار ٿيندو ھو ء ھڪ عورت جنھن جي وجود م جذباِ آزادي سمايل ھو پر ان جي مٿان مصنوعي قانونن جو لباتو سميٽيو ويو ھو ء ھڪ نوجوان جيڪو پنھنجي ڀرپور جوڀن م ھڪ زندھ لاش عورت م حقيقي روح ڦوڪي رھيو ھو جيڪو روح ان وجود کي ان جبر مان آزاد ڪرڻ جون صلاحيتون رکي ٿو- ھي ناول جبران جي ذاتي زندگي سان گڏ وقت جي انھن قانونن خلاف ھڪ للڪار آھي جن زندگي کي غلامي واري لھر م تبديل ڪري ڇڏيو آھي- ھن ناول جو ھڪ نھايت عجيب منظر جنھن لبنان جي خشڪ ھوائن ء سلميٰ ڪريمي جي لبنان جي چانڊوڪي م رقص ڪندڙ خوابن کي قتل ڪري ڇڏيو جڏھن گھوڙن جي پيرن جي آواز جنھن ٻن روحن کي خوابن جي دنيا مان جاڳائي حقيقت ء بدبختي جي دنيا م پھچايو جتي لڙڪن جي سمنڊ م غوطا کائیندڙ ھڪ پيرسن فارس افنديءَ ھن "ڀڳل کنڀڙاٽين" واري پکي لاءِ پنڃرو تيار ڪري موٽيو ھو جنھن م سلميٰ کي پنھنجي زندگي جا باقي لمحات ھن قيد م گھارڻا ھئا ھي ناول جو اھو منظر آ جتان سلميٰ ڪريمي ھڪ زندھ لاش بڻجي ٿي وڃي جتان سلميٰ ڪريمي جا لبنان جي فضائن م اڏامندڙ سپنن جا پَر ٽٽي ٿا وڃن جڏھن فارس آفندي جي زبان م اھي الفاظ ٿا نڪرن تہ "سلميٰ تونکي پيءُ شفقت مان ڪڍي ڪنھن ٻي جي آغوش م وڌو ويندو" ھاڻ سلميٰ ڪريمي جھڙي آزاد روح کي زندھ منصور غالب جي جبري زندان م قيد ڪيو ويو جيڪو ھڪ عورت جي احساسات ء جذبات کان اڻ واقف ھو پر ھو سامراجيت جي لھر م دولت جي نشي م ڌُن ھو جنھن لاءِ سلميٰ ڪريمي جي خوبصورتي ڪو معني ء مفھوم نٿي رکي. فارس افنديءَ جنھن پادري جي ڳالھ تي ھڪ زندھ انسان جو قتل ڪيو ڇو جو فارس آفندي انڪار ڪري سلميٰ ڪريمي تي انھن مصنوعي قانونن جا لباتا ھٽائي ان مٿان دنياوي خواري جو ليبل نٿو لڳائڻ چاھي! فارس آفندي جو انڪار انھن قانونن خلاف ھو "جنھن ھر انسان لاءِ تصوراتي قيد خانو ٺاھي رکيو آ جنھن م اڄ بہ ھر وجود قيد ڪيو وڃي ٿو"- ھي ناول جيڪو اندروني انھن قانونن جي خلاف سخت احتجاج آھي جن جبران جي محبت م مفاصلو وڌايو، جن سپنن جو قتل ڪيو ء جن ھڪ زندھ انسان کي جيئري ماري ڇڏيو. ھن ناول م فطرت جي پوشاڪ تي ڀريل ڀرت جي سھڻي طرح نمائش ڪيل آھي جنھن م انساني جذبات پنھنجيون اکيون کوليندا آھن- ناول جو اھو منظر جنھن م سلميٰ ڪريمي پنھنجي بدقسمت زندگي جا لمحا قانونن جي ٺاھيل پنڃري م گذاري ٿي ء جتي ان جا ڏينھن بہ رات جي تاريڪي جيان گذرن ٿا پر سلميٰ ڪريمي جيڪا جسماني تہ وڻ جي ڪنھن ڪمزور شاخ جو ڏيک ڏيئي رھي ھئي پر ان جا جذبا جيڪي اڃان سڄاڳ ھئا جيڪي انھن مصنوعي ديوارن کان الاھي بلند ھئا جنھن جي چوڌاري سلميٰ ڪريمي کي قيد ڪري رکيو ويو ھو، ھوءُ محبت جي پياس کي سيراب ڪرڻ لاءِ انھن مصنوعي ديوارن کي لت ھڻي جبران جي ٻک م محبت جا گيت ڳائیندي ھئي ء ھر وقت ان لاء فڪرمند ھوندي ھئي تہ ڪٿي جبران جو آزاد روح ڦاسي نہ پوي ڇو جو سلميٰ ڪريمي کي انھي پادري جو ڪو خوف نہ ھو جنھن ھن لاءِ مصنوعي پنڃرا ٺھيا جتي ھو قيد آھي پر سلميٰ کي جبران جي جواني جو فڪر ھو تہ ڪٿي مون قيدي لاءِ ھڪ آزاد روح کي سزا ڀوڳڻي پئي!! مون ھن ناول کي ڪيترا ئي دفعا پڙھيو آ ڇو جو ھن ناول کي پڙھڻ سان ائین محسوس ٿيندو آھي تہ تصوراتي ڪنھن آزاد گلستان م موجود ھجون جتي چوڌاري آزادي جي نغمن جي موسيقي سان روح رقص ڪري رھيا ھجن، ھي ناول جيڪو نہ فقط لبنان جي پھاڙن ء سلميٰ ڪريمي تائین محدود آھي پر ھن ناول جي پسگردائي تمام وسيع آھي جيڪو اڄ جي دور جي مسئلن جو بہ ھڪ منفرد حل آھي اڄ بہ ھر عورت سلميٰ ڪريمي جيان انھن مصنوعي قانونن جي آڙ م تصوراتي قيد خاني م قيد آھي جيڪو ھر پکي لاء ٺاھيو ويو آھي. سلميٰ ڪريمي جنھن جي وجود م اھو جذبو ضرور سمايل ھو تہ ھو سامراجيت جون ڊگھيون ديوارون مسمار ڪري پنھنجي منفرد مَڌُ جا ڊگھا ڍُڪ ڀرڻ ايندي ھئي پر اڄ جي معاشري م ھر وجود ان قيد خاني م قيد ٿيڻ کانپوءِ ھر قسم جي توانائي کي ماري ٿو ڇڏي ء "ھاڻي مڪمل غلامي جي لپيٽ م جبر جي زندان جي لوھي شيخن سان مقابلو ڪرڻ جون صلاحيتون مُرجھائجي چڪيون آھن"- ھن ناول جي آخري منظرڪشي جنھن م سلميٰ ڪريمي پنج سال اولاد کان محروم رھئي ٿي جنھن سبب معاشراتي نقطہ نگاھ مطابق سلمي ڪريميٰ جي سماجي حيثيت گھٽجڻ لڳي ٿي ڇو جو معاشراتي نقطہ نظر مطابق اولاد نسل کي برقرار رکڻ جو ھڪ ذريعو آھي پر ھن معاشري م اگر ڪا عورت اولاد کان محروم رھئي ٿي تہ اھا بند قيدخاني جي زنجيرن م وڌيڪ جڪڙجي وڃي ٿي بلڪل سلميٰ ڪريمي انھن مشڪلاتن جي لپيٽ م ھئي "شايد فطرت سلميٰ جي اولاد کي ھن قيد م قيدي ٿيڻ کان روڪي رھي ھئي!" آخرڪار سلميٰ ھڪ پٽ کي جنم ڏنو جيڪو مختصر وقت سندس ماءُ کي ھن جبر جي قيد مان آزاد ڪرائڻ لاءِ آيو ھو، جنھن ھن "ڀڳل کنڀڙاٽين" واري پکي کي ھن جبر جي قيد خاني مان نجات ڏيارڻ لاءِ جنم ورتو ھو جنھن جي رڙ کانپوءِ ابدي آرامي سلميٰ ڪريمي جي وجود م جڪڙيل زنجيرن کي ٽوڙي ھڪ آزاد باغ م وٺي وئي جتي سلميٰ ڪريمي جو روح جبران جي انتظار م ھوندو! ء جبران جيڪو ھاڻ ھڪ ماءُ ء پٽ جي جنازي جي ھجوم م ڪنھن اجنبي جيان سلمي ڪريميٰ سان روحاني ملاقاتون ڪري رھيو ھو ء دنيا کي ٻڌائي رھيو ھو تہ جڏھن سلميٰ جي قبر وٽان لنگھو تہ بلڪل نرمي ء خاموشي سان گذرجو ڪٿي توھانجون حرڪتون سلميٰ کي تڪليف نہ پھچائین، ناول م ھي منظر ڪشي جيڪا نہ فقط سلميٰ ڪريمي جي زندگي جي عڪس کي پڌرو ڪري ٿي بلڪہ ھي اڄ جي معاشري بہ ھڪ عام تصوير آھي جتي اولاد نہ ٿيڻ سبب عورتن کي مختلف مشڪلاتن کي منھن ڏيڻو ٿو پوي ء جيڪي تقريبنً نہ ھئڻ جي برابر آزاد گلستان م داخل ٿي وڃن ٿيون پر تقريبن ھر عورت ھن قيدخاني م تاحيات زندگي جا لمحات گھاريندي آھي- ھي ناول جنھن م جبران جي ذاتي زندگي جي عڪاسي آھي ء ان ھڪ نوجوان جي ھر کنيل قدم تي معاشري جو رد عمل ء ڪنھن فطري عمل جي پوڄا تي قانونن جو قيدي بڻجڻ انھن فيچرس کي تمام سھڻي نموني سان بيان ڪيو ويو آھي، ھي ناول ان معاشري م ضرور پڙھڻ ء پرکڻ گھرجي جنھن جون "کنڀڙاٽيون" مصنوعي قانونن جي وار سان ٽٽي چڪيون آھن!!!!!

A Thirsty ship immersed in the sea!!

سمندر میں ڈوبی ایک پیاسی کشتی!!!


✍🏻.......رضاعلی سنجرانی

ہاں اب میں سمندر کی گھرائیوں میں موجود ہوں،
جس میں میرا وجود پیاس سے تڑپ رہا ہے،
 جب جدائی کے بادلوں نے مجھے گھیر لیا اس دن سے سمندر نے مجھے قید کر رکھا ہے،
 روزانہ اس سمندر کی آواراہ لہروں سے آزادی کی ناکام کوشش کرتی ہوں،
 مگر اس سماج کے ان بے رحم سمندروں کی مستیوں نے آج ہر وجود کو ایسا قید کر کہ رکھا کہ جہاں آزادی کے سورج کو بھی ابھرنے میں صدیاں لگ جائیں گی!!!
 کبھی اس کشتی کا پانی پر راج تھا مگر آج پانی کا اس کشتی پر راج ہے!!
 ہاں یے میرا قصور ہے کہ میں اس سمندر کے پانی کی آوارہ گردی کو نہیں سمجھ سکی،
جس نے میرے کمزور جسم پر حملہ کر کے مجھے زندہ دفنا دیا،
ایسا کہ میں اک بھیانک اور اداس صحرا میں موجود ہوں،
جس کی ریت پانی کے لیے احتجاج کر رہی ہو!!
 جس کے اوپر لگے درخت بھی پینسل کی کمزور لیکروں کے مانند لگ رہے ہوں،
جن کو روزانہ وقت کے کسی بے رحم اریسزر سے مٹا دیا جاتا ہے،
کیونکہ اس سماج میں توانائی درختوں کی موت کے بعد جنم لیتی ہے!!!
جب سمندر نے مجھے اپنے پنجے میں قید کیا تم کہاں چلے گئے تھے؟
 تم تو اِس صحرا میں پیاس کے لیے ٹڑپتے ہوئے وجود کے لیے ایک گھونٹ پانی بھی نہیں لا سکے،
 اور تمہارے انسانی حقوق والے نظریات نے بھی سمندر کی لہروں میں انسانیت پرستی کی حرکتوں کو جنم تک بھی نہیں دیا،
شاید یے سمندر مفادات پرستانہ نظریات کی لپیٹ میں ہے،
 یا تیرے ان موجودہ نظریات میں انسانیت کی خوشبو مرجھا جا چکی ہے!!
 تبھی تو اس دیس میں پانی کی اردگرد بھی ہر وجود پیاس کی شدت سے تڑپ کر مر رہا ہے!!!!
🤔

Era of AI and Challenging Time for the World.!

  Era of AI and challenging time for the world.! By.. Engr. Raza Ali Sanjrani  This is hard time, fast time or a time which is borderless. T...